Het boek Vernacular Painting, in 2009 samengesteld door kunstenaar en voormalig W139-directeur Gijs Frieling (1966) naar aanleiding van de gewonnen Cobra Kunstprijs, bevindt zich op de grens tussen monografie en kunstenaarsboek. Op het eerste gezicht voldoet Vernacular Painting aan alle voorwaarden om het eerste te zijn: het bevat een inleiding van een kunstcriticus, een overzicht van door de jaren heen gemaakt werk en een beknopte biografie. Door de inbreng van ontwerper Job Wouters, die de fysieke ervaring van Frielings muurschilderingen wist te vertalen naar papier, heeft het boek echter ook als object een meerwaarde.

Frieling en Wouters werkten al eerder samen, bijvoorbeeld voor de meest recente modeshow van de Belgische modeontwerper Dries van Nooten. Ze ontwierpen textielprints en werkten tijdens het defilé in Parijs aan een live wandschildering. Uren voorbereiding, een half uurtje show, en voorbij was het weer. De set werd afgebroken en de beschilderende panelen hoogstwaarschijnlijk weggegooid. Zoals Frieling eens verklaarde in een interview: “Met een tijdelijke muurschildering kun je iets maken dat heel groot is, met een onderwerp dat je nooit zult verkopen en waar je ook geen opdracht voor zult krijgen. (…) Als het af is vind ik het leuk dat het een tijdje te zien is, en daarna ben ik er ook weer vanaf.” Toch koos hij met Vernacular painting voor de blijvende vorm van een boek.

Frieling beschouwt alle soorten schilderkunst als één geheel. Of het nu decoratieve kunst, volkskunst, religieuze of ‘hoge’ kunst betreft: uiteindelijk gaat het om de combinatie van verf, ondergrond en de handeling die nodig is om het ene element op het andere aan te brengen. In zijn werk brengt Gijs Frieling dingen samen waarvan hij houdt, die hem inspireren. Dat kunnen zijn eigen schilderijen zijn, maar ook reproducties van andermans kunstwerken, boeken over kleur en vorm of door zijn grootmoeder gemaakte studiemodellen. Ze worden gepresenteerd als een eenheid, een ‘environment’ waarin je als bezoeker volledig opgaat. Je kunt bekijken hoe de verf is aangebracht, de samenhang ontdekken tussen verschillende onderdelen, kennis opdoen over schilderkunst of een ruimte die je misschien al honderd keer hebt bezocht met nieuwe ogen zien door de accenten die Frieling aanbracht langs plinten en kozijnen.

Ondanks de vele visuele citaten is Frielings werk allerminst belerend of studieus. Zoals ook geldt voor religieuze allegorieën, is het niet noodzakelijk elk gebaar en attribuut te kennen om de boodschap te begrijpen. De werken doen nu eens Russisch aan (Matroesjka-poppen), dan weer Italiaans (Etruskische fresco’s) of Scandinavisch (Zweedse Dalarna-paarden, de Noorse Rosmaling schildertraditie), en soms zijn de gepolychromeerde meubels uit het Friese stadje Hindeloopen zichtbaar. Al deze toegepaste kunstvormen vertonen een verwantschap in primair en fel kleurgebruik, plantmotieven en Bijbelse voorstellingen.

Bladeren in Vernacular Painting is een tegenstrijdige bezigheid: het is een kwetsbaar object dat met elke keer doorbladeren verder ‘beschadigd’ raakt. Het boek is gedrukt met een digitale zeskleuren stencilmachine. Dat betekent onscherpte, een hoog materialiteitsgehalte en vooral vieze vingers. Bovendien geven de pagina’s op elkaar af. Ze gaan gebruikssporen vertonen: door de inkt op je vingers word je onderdeel van het werk. Elke keer als je je handen na afloop wast, verdwijnt er een stukje van de voorstelling in de gootsteen.

In visueel opzicht staan inzicht, de ervaring van van kleur en het vergeten van tijd centraal. Je kunt je goed voorstellen dat het geconcentreerde schilderen een bijna religieuze ervaring is. De titelletters van Job Wouters, vergelijkbaar met miniaturen uit de vroege boekdrukkunst, zijn soms nauwelijks leesbaar. Omdat de kleuren steeds zijn aangepast aan de betreffende schildering, snapt je onderbewuste toch wat er staat. Voor deze felle, contrastrijke tinten zouden makers van ‘hoge’ kunst hun neus wellicht ophalen.

Associaties met graffiti, airbrush painting, jaren zeventig psychedelica en tatoeagekunst zijn nooit ver weg. Alsof je net een waterpijp hebt leeg gerookt, voel je bijna hoe de borstels over de muur gleden. Sluit je ogen en droom jezelf in een schildering van Frieling om de betekenis van de kleuren volledig te doorgronden. Dwaal als een Alice in Wonderland langs watervallen, vlammen, manshoge artisjokken, praat met een slang. Daar zijn geen geestverruimende middelen voor nodig.