Een dystopische caleidoscoop

Constantijn Smit
BYOB Utrecht (2012)

De beroemde curator Walter Hopps (1932-2005) organiseerde in 1978 de tentoonstelling Thirty-Six Hours in het Museum of Temporary Art in Washington DC. Thirty-Six Hours was een expositie van anderhalve dag waaraan iedereen deel kon nemen. Hopps gaf ieder werk een plaatsje in het museum; de enige eis was dat het door de deur zou passen. In de rij die zich tijdens de expositie vormde, stonden beroemde kunstenaars zij aan zij met volstrekt onbekende kladderaars. Dit was niet de gebruikelijke exclusieve tentoonstelling maar een volledig inclusieve expositie waar iedere zelfbenoemde kunstenaar de kans kreeg om met een vooraanstaande curator te “werken”.

Nu is er een moderne variant op Thirty-Six Hours. Bij Bring Your Own Beamer, afgekort BYOB, mag iedereen zijn eigen beamer meebrengen om zijn werk de ruimte in te “beamen”. BYOB is een idee van de Braziliaans-Nederlandse kunstenaar Rafaël Rozendaal. In 2010 organiseerde Rozendaal samen met kunstenaar Anne de Vries de eerste BYOB-avond, in Berlijn. Sindsdien is het eenvoudige concept in rap tempo bezig de wereld te veroveren. Inmiddels zijn er BYOB-events georganiseerd van Amsterdam tot Perth en van Heerlen tot Bogota. Niet verwonderlijk, de drempel om een BYOB-expositie te organiseren is laag en het resultaat is overweldigend. BYOB staat garant voor een caleidoscopisch en zintuiglijk spektakel.

Op 14 december 2012 vond er een BYOB-avond plaats in het voormalig industriële complex NUtrecht in Utrecht. De avond was georganiseerd door SETUP, een organisatie gericht op het stimuleren van digitale cultuur, Liefhebber, een grafisch vormgever, en FIBER, een online platform voor digitale kunst en elektronische muziek, en is waarschijnlijk een van de grootste BYOB-evenementen in Nederland tot nu toe. In het schijnsel van tientallen beamers vormde de voormalige fabriekshal een kruispunt tussen het internet van YouTube en old school MTV. Alle mogelijke video’s, animated GIF’s, cinematographs, 2D- en 3D-animatie, lichtkunst, fotografie en interactieve installaties schreeuwden om aandacht. Elk vrij stukje muur en plafond werd gebruikt. De chaos was compleet door de eindeloze meters kabels en snoeren, de rondslingerende laptops en de precair balancerende beamers op tafels, ladders of stoelen waartussen de bezoeker zich een weg moest banen. Ook was er een overdaad aan geluid. Uit speakers in alle soorten en maten klonken soundtracks en geluidseffecten. Bij welke films de audio hoorde was soms moeilijk te bepalen, vooral vanwege een DJ die plaatjes stond te draaien. Voeg hier nog een bar aan toe en het beeld is compleet. Een BYOB-avond is het summum van gefragmenteerde internetkunst en kunst die vooral wil vermaken; een vrijplaats voor creatievelingen om te experimenteren met hun geprojecteerde werk. In deze chaos vielen vooral de interactieve werken op, bijvoorbeeld de installatie van het LightUpCollective waarbij drie kunstenaars met licht op één van de bezoekers tekenden en het live geïmproviseerde geometrische lichtschilderij van This Is Awesome. Beide werken speelden met de mogelijkheden van de beamer als medium.

Een BYOB-avond kan beter gewaardeerd worden in zijn totaal. BYOB is een expositie als gesamtkunstwerk die daarnaast dienst doet als cultureel verantwoorde uitgaansgelegenheid. Kortom, een BYOB-avond is vooral informeel en leuk. Op zijn website www.byobworldwide.com schrijft BYOB-initiator, kunstenaar Rafaël Rozendaal, dat de BYOB een viering is van de nieuwe wereld waarin wij leven. Een poging om de computer los te weken van het scherm en een glimp te laten zien van een toekomst waarin informatie onze gehele leefwereld omgeeft en doordrenkt. Zijn opzet lijkt geslaagd. Maar zijn statement brengt ook de tekortkoming van BYOB voor het voetlicht. Een BYOB-expositie is een feestje dat een ode is aan het veelzijdige, maar tegelijkertijd fragmentarische en oppervlakkige, internet.

De expositie is zeker geen ideaal platform voor de individuele deelnemende kunstenaars. Het objectief beoordelen van afzonderlijke werken in de chaos van BYOB is namelijk onbegonnen werk. Het achterhalen van titel, maker en achtergrond is al vrijwel onmogelijk. In het kabaal en de diversiteit vallen vooral de spectaculaire of interactieve werken op. Moeilijke, conceptuele of minimalistische werken worden snel overschreeuwd door een lawaaierige buurman. Een gebrek aan een curator wordt hierdoor pijnlijk zichtbaar. Er wordt niet gekeken naar de inhoud van de werken en hoe deze het beste tot hun recht komen: de kunstenaar en zijn werk zijn onderdeel van een groter geheel, dat er op is gericht de bezoeker zo veel mogelijk af te leiden. De hand van Rozendaal blijft duidelijk herkenbaar. Het werk van deze internetkunstenaar combineert projecties met spiegels of scherven. Ruimten verworden zo tot een immense caleidoscoop. Dit roept de vraag op of BYOB een open platform is voor kunstenaars ongeacht hun achtergrond of dat het een kunstwerk van Rozendaal is dat zichzelf voortplant via andermans werk.

BYOB is daarmee te veel een feestje en te weinig kunst. Dat zou je kunnen zien als een decadent symptoom van onze internetcultuur. De toekomstvisie die Rozendaal met BYOB toont, is dystopisch. Het is een niet-weg-te-klikken vorm van internet waar alle fragmenten tegelijkertijd indruk proberen te maken op de toeschouwer. Wat er mist, is een nieuw perspectief. Juist de verheffing die kunst zou kunnen tonen, krijgt binnen BYOB geen ruimte.