Geëngageerde kunst op het landgoed

Marjolein van der Loo
(T)HERE, Bonnefanten Hedge House, Wijlre, 28-08-2013-27-10-2013

Te midden van een gezelschap keurige dames en heren adviseert de curator Ko van Dun ons vooral eerst de kasteeltuinen te bezoeken en daarna de expositie. De tuinen in Franse stijl zouden ons verbinden met de natuur en onze gedachten verleiden naar romantiek en rust. Omringd door strak gesnoeide heggen en een kasteel verbaas ik me vooral over de financiële middelen die de particulieren Jo en Marlies Eyck moeten hebben gehad om deze omgeving te creëren en te onderhouden. Het betonnen tentoonstellingspaviljoen dat naast het kasteel staat heeft daarentegen een open en toegankelijke architectuur, een aangename atmosfeer en laat direct merken dat het niet gaat om grootspraak maar kunst. Sinds vorige zomer zijn kasteel Wijlre, de kasteeltuinen en het hierin gelegen paviljoen van architect Wiel Arets onder de naam Hedge House bij het Bonnefantenmuseum betrokken als dependance.

(T)HERE is de derde tentoonstelling sinds deze samenwerking en deze maal werd het verzamelaarscollectief Art21 uitgenodigd om hun collectie te tonen. Art21 wordt gedragen door particulier mecenaat en bestaat uit vijf welgestelde dames en heren die regelmatig bij elkaar komen om onder begeleiding van Ko van Dun een collectie hedendaagse kunst aan te leggen van voornamelijk jonge Nederlandse kunstenaars. (T)HERE is een presentatie over wat er zoal is verzameld door Art21 en met welke intentie. Wat deze collectie en ook de tentoonstelling kenmerkt is de rol van de kunstenaar als mediator; een waarnemer die een alsmaar complexere en veranderende wereld probeert te vertalen naar beeld.

Bij binnenkomst in de expositieruimte zie ik twee foto’s van Marijke van Warmerdam getiteld For Ever, Not For Ever (2009). Op de linker foto is de kunstenares in een grote witte trouwjurk te zien, haar gezicht verscholen achter groene bladeren met naast haar een berg zakdoekjes; een humoristische verwijzing naar de traantjes die tijdens het jawoord worden weggepinkt. De rechter foto toont haar in dagelijkse kleding verborgen achter de linker foto die ze in haar armen houdt lopend in hetzelfde landschap. Met de twee foto’s verbeeldt Van Warmerdam haar gestrande huwelijk. Ze laat zien dat het romantische idee van een levenslange verbintenis niet meer een vanzelfsprekendheid is en geeft daarbij het gevoel weer van schaamte die een scheiding met zich meebrengt.

De modderige voeten van de Asmat bevolking van Nieuw-Guinea op de CMY gekleurde vellen contrasteert met de lichte gekleurde foto’s van Van Warmerdam. In de foto 31 december 1998 benadrukt Roy Villevoye het voortbestaan van culturele verschillen in de wereld, ondanks het vervagen van grenzen. De Asmat verbinden de drie kleuren rood, geel en blauw met een mythische denkwereld, terwijl de Westerse kijker de kleuren associeert met druktechnieken, reclame en commercie.

Tussen de kunstwerken door spoort Van Dun de toeschouwer aan om te focussen op de maatschappelijke context waarin de werken tot stand gekomen zijn. Hij doet dit zeer expliciet door de actualiteit in de tentoonstelling binnen te halen door middel van een tafel met kranten en een televisie met beelden van Al Jazeera. Hierdoor ontstaat er een verfrissende wisselwerking: zien we de actualiteiten als deel van de tentoonstelling of de kunstwerken als deel van de actualiteit.

Informatie technologie is een hot topic in het nieuws en heeft zo te zien als thema ook een plek binnen de collectie verworven. Een voorbeeld hiervan is de installatie Looped message (Archive.zip) (2011) van David Jablonowski. Er staat een bijzonder machientje op een glazen plaat bevestigd aan de wand met ernaast een wat knullige digitale geluidsrecorder. Het apparaat is een omnigraph, waarmee in het begin van de vorige eeuw morse werd omgezet naar radio of telegram. Naast elkaar vormen ze een intrigerend beeld waarin twee tijden samenkomen en benadrukken hoe communicatie verandert in middel, doel, hoeveelheid, manier en vorm.

Een recente aanwinst van Art21 gaat verder op technologische ontwikkelingen, digitalisering en het gevolg hiervan voor informatieverwerking en beeld. Maarten Vanermen laat twee beelden zien, het linker deel toont een lamp, het rechter laat de digitale informatie zien waaruit het linker beeld is opgebouwd. Dit zorgt voor twee verschillende beelden, terwijl de informatie die ze bevatten exact gelijk is. Hiermee laat hij verschillende versies van de werkelijkheid zien en bevraagt hij de waarde van beide.

Tegenover deze foto’s, hangt het werk een en een kwart cirkelomtrek (1972) van Ad Dekkers. Het staat centraal in de tentoonstelling, alsof het waakt over de rest. Dit autonome werk voelt berustend en zet de andere kunstwerken in een tentoonstelling die meer gaan over maatschappelijke beweging en verandering in perspectief. De keuze voor het werk van Dekkers die uit de voormalige collectie van Jo en Marlies Eyck komt, zorgt voor meer samenhang tussen de werken en lijkt daarom heel bewust. Terwijl het werk van Ad Dekkers een interessant contrast vormt met de meeste werken in de tentoonstelling vallen werken, zoals de foto’s Becoming Blue ( 2007) van Anouk Kruijthof of Vicks on Stainless Steel (2011) van Job Koelewijn thematisch net buiten de boot. Hierdoor wordt het heldere geheel onnodig vertroebeld en verliest het aan kracht. De keuze voor deze werken maken van (T)HERE daarom meer een presentatie van een collectie dan een tentoonstelling gemaakt met een collectie.

Toch is (T)HERE het resultaat van een zoektocht naar de juiste manier om via verhalen iets meer over onze complexe wereld te vertellen. De keuze voor bepaalde kunstwerken en de inrichting van de ruimtes zijn op een associatieve en speelse manier gemaakt, zoals de laag opgehangen foto van moddervoeten of het boven de rest zwevende werk van Dekkers. De relevantie en toegankelijkheid van de kunstwerken en de vorm van de tentoonstelling breekt daardoor de elitair aandoende omgeving van het Bonnefanten Hedge House open.

Marijke van Warmerdam, FOREVER, NOT FOREVER (2009), Collectie Art21 Foundation
Roy Villevoye, DECEMBER 31, 1998 (1999), Collectie Art21 Foundation
(T)HERE, Bonnefanten Hedge House, Wijlre, 28-08-2013-27-10-2013
Maarten Vanermen, ZONDER TITEL (2013), Collectie Art21 Foundation