Luisteren naar materialen

Merle Smeets
Gareth Moore, A BURNING BAG AS A SMOKE-GREY LOTUS, tentoonstellingsoverzicht, (2015), Foto: Gerrit Schreurs, Courtesy Stroom Den Haag

Een haast serene stilte overheerst in A Burning Bag as a Smoke-Grey Lotus, een ruimtevullende installatie van de Canadese kunstenaar Gareth Moore (1975). Moore toonde dit werk eerder bij La Loge in Brussel en nu in aangepaste versie bij Stroom in Den Haag. Tientallen sculpturale objecten lijken als levenloze acteurs te wachten tot hun performance begint. Op het eerste oog is het dan ook moeilijk voor te stellen dat het in deze installatie allemaal draait om geluid.

De enscenering voor het stuk dat hier wordt opgevoerd bestaat uit zes grote vitrines van hout en kippengaas die naadloos in de ruimte passen. Sommige hebben een vloer van aarde of tapijt, andere van water of cement. Hun achterwanden bestaan uit grote canvas doeken die zijn beschilderd met onder andere bladeren, visvoer, rattengif of motorolie. Met deze combinatie van natuurlijke en synthetische materialen vormen de vitrines het theatrale decor voor de verzameling wonderlijke objecten samengesteld uit lampen, dozen ontbijtgranen, een jerrycan of een plastic zak. Deze sculpturen fungeren als de onwaarschijnlijke instrumenten in een door Moore geschreven compositie.

De compositie beschrijft het verloop van een dag van zonsopgang (het geluid van een lepel in een ontbijtkom) tot zonsondergang (een enkele zucht). Op de partituur die Moore bij de installatie maakte, is aangegeven welke instrumenten op welk moment van de dag bespeeld mogen worden door performers die op onaangekondigde momenten de vitrines betreden. Hun aanwezigheid transformeert de statische opstelling tot een levendig samenspel van onverwachte geluiden. Wanneer deze performers niet aanwezig zijn, overheerst de stilte en is het vooral de verbeeldingskracht die de objecten tot leven brengt. Hoe klinkt een tuinslang? Welk geluid maakt een snaarinstrument vol fruit? Met zijn zorgvuldig samengestelde presentatie weet Moore een geheel te creëren dat zowel uitblinkt in poëtische helderheid als subtiele dubbelzinnigheid. De installatie roept het gevoel op van een hete zomerdag waarin stilte en kalmte overheersen, maar waar de lucht zwanger is van potentiële activiteit.

In Stroom neemt Moore ons mee naar een erf waar een schop knarst in het zand, een schuur waar het zoemen van een lamp hoorbaar wordt, naar een keuken waar het ontbijt wordt klaargemaakt. Verderop zien we de zee, waar wind en water ruisen en in de verte een zeeschelp klinkt die werd uitgerust met het mondstuk van een fluit. Denkend aan alle mogelijke geluiden die deze instrumenten tezamen zouden kunnen maken, wordt een overweldigende kakofonie van geluiden hoorbaar. Deze verschillende tonen en klanken lijken zich bovendien op een niveau te bevinden waar we doorgaans maar moeilijk toegang tot vinden.

Het is dit niveau dat Moore in zijn installatie op fascinerende wijze openbaart. Door middel van zijn zelfbedachte instrumenten opent hij een wereld die reikt voorbij de gebruiksdoelen die we doorgaans toekennen aan alledaagse objecten. Moore onthult op speelse wijze een levendigheid die schuilt in schijnbaar levenloze materialen. Hij bevraagt hoe wij ons tot deze dingen om ons heen verhouden. Zijn fantasievolle benadering maakt invoelbaar dat deze relaties niet eenduidig zijn en impliceert bovendien een gelijkwaardigheid tussen mensen, dieren, dingen en natuur. Met geluid als uitgangspunt zoekt hij naar de grenzen en spanningen die zulke relaties kenmerken, en geeft op die manier een voorzichtige aanzet om deze opnieuw te definiëren binnen een meer vloeibare betekenisstructuur.

Moores oog voor detail en uitstekend gevoel voor esthetiek zijn kwaliteiten die A Burning Bag as a Smoke-Grey Lotus tot een overtuigende installatie maken. De enige kanttekening die hierbij geplaatst kan worden, is dat het geheel ernaar neigt in de schoonheid zijn eindpunt te vinden. De stillevens die Moore creëert zijn stuk voor stuk uitdagend, maar blijven door de vitrines waarin zij zich bevinden tegelijkertijd altijd op een afstand. Dat staat een werkelijke relatie met de objecten in de weg. Pas wanneer de performers de instrumenten bespelen, openbaart zich een levendigheid die we ons nooit hadden kunnen voorstellen. Slechts dan ontvouwt zich in de trillingen en ritmes een lichamelijke ervaring die ons verbindt met de dingen om ons heen. Ondanks zijn haast te subtiele benadering weet Moore deze schijnbaar levenloze acteurs in een nieuw licht te tonen, en zo de eerste muzikale woorden van een vocabulaire af te tasten dat ons helpt hen op een andere manier te kunnen begrijpen.

Gareth Moore, A BURNING BAG AS A SMOKE-GREY LOTUS, tentoonstellingsoverzicht, (2015), Foto: Gerrit Schreurs, Courtesy Stroom Den Haag