Wat speelt er in de fotografie in Nederland? Waar vindt de vernieuwing plaats en hoe ziet die er uit? Een tentoonstelling die opent met deze introductietekst maakt nieuwsgierig en schept hoge verwachtingen. Quickscan NL #02 in het Nederlands Fotomuseum toont 18 in Nederland werkzame fotografen, beeldend kunstenaars, grafisch vormgevers en collectieven. Het is een navolging van Quickscan NL #01 die in 2010 in dit museum te zien was. Net als bij de eerste editie draait het bij Quickscan NL #02 volgens de tentoonstellingsmakers niet om het scouten van jong en veelbelovend talent, maar ligt de focus van de tentoonstelling op het tonen van vernieuwende manieren om het medium fotografie te hanteren.

Nu moet ik bekennen dat ik geen groot fan ben van tentoonstellingen waar een groep kunstenaars onder een breed en vaak nogal vaag begrip wordt samengebracht. Bij Quickscan NL #02 vroeg ik me af hoe een subjectieve keuze van tentoonstellingsmakers een overtuigend beeld kan geven van de brede ontwikkeling in de fotografie in Nederland. Hoe bepaal je wat vernieuwend is, wat toon je wel en niet en hoe zorg je ervoor dat het één geheel wordt? Met enige scepsis nam ik dan ook de tentoonstelling in me op. Wat ik zag verraste me echter; niet alleen is de kwaliteit van de werken erg hoog, ook tonen de kunstenaars onderlinge overeenkomsten die als rode draden door de tentoonstelling lopen.

Een eerste opvallende gemene deler is de aandacht voor, en kritiek op, sociale media en internet fenomenen. Dit start al in zaal één met het werk Tweetbundels (2016) van Jan Dirk van der Burg. Een zwarte design bank met een schemerlamp erboven nodigt uit om een rij boekjes met persoonsnamen op de rug in te kijken. De boeken blijken gebundelde Twitter berichten, al dan nietmet foto, van tien Twitteraars. Het digitale leven van Lionel, Remon maar ook Halina (inderdaad,actrice Halina Rijn) trekt aan me voorbij. Door de Twitterberichten te bundelen lukt het Van der Burgom de vluchtigheid van het digitale leven te bevragen.

Bij Willem Popelier staat een heel ander internet fenomeen centraal. In Do-It- Yourselfie Guide (2015) geeft Popelier 66 tips voor het nemen van de perfecte selfie. Hij maakte dit werk vol humor en ironie na zelf goed gekeken te hebben naar filmsterren en sporters. Dit resulteert in vermakelijke portretten van Popelier met bijvoorbeeld regel
#62 Add a caption to describe what’s happening in the picture. Elisabeth Tonnard benadert de inspiratie vanuit het digitale sociale leven op een meer literaire en kritische wijze. In Song of Myself:American Renaisscance (2015) toont ze 51 witte vellen papier met een regel tekst. Het zijn updatesvan Facebook accounts van onder andere Edgar Allen Poe en Emily Dickinson. De titel van het werk is ontleend aan het gedicht Song of Myself (1855) van Walt Whitman, een egocentrische lofzang. Tonnard ziet in het overvloedig posten op media als Facebook een zelfde soort zelfverheerlijking als in Whitman’s tekst. Natuurlijk hebben deze negentiende-eeuwse schrijvers nooit gebruik gemaakt van social media en daarom verschijnt er bij mij in eerste instantie een glimlach bij een update vande schrijver van Moby Dick: “Herman Melville added 10 new photo’s to the album: Moby Dick”. De interessante, maatschappijkritische laag die in dit werk zit is in de presentatie echter moeilijk te duiden: de verdieping die nodig is om deze vertaalslag te maken is in de tentoonstelling helaas niet aanwezig.

Een tweede tendens die me opvalt is de aandacht voor het vervormen of manipuleren van beeld, al dan niet met gedateerd materiaal. Kasia Klimpel voegt door het invoeren van exacte coördinaten foto’s toe aan Google Maps. De beelden die zij toevoegt zijn echter geen echte pool-of woestijnlandschappen. Wat ze voor haar werk The Grand Tour (2011-2015) op de Noordpool toevoegt zijn artificiële landschappen die ze creëert met crêpe papier en spotlights. Als Google Maps deze afbeeldingen herkent als landschappen en accepteert voor die plek op de aarde, heeft Klimpel het mondiale beeld van deze plek beïnvloed of vervuild, het is maar net hoe je het wil bekijken.

Van Jannemarein Renout is een rij abstracte kleurbalken te zien, Scan 2400 (2015). Op het eerste gezicht lijken dit abstracte beelden die zelfs een schilderkunstige kwaliteit hebben. Maar ook hier is wat je ziet niet wat het lijkt. Renout richt voor dit werk een alledaagse kantoor scanner op de buitenlucht. Het schaduwspel van de wolken zorgt voor onregelmatige lichtomstandigheden die door de scanner worden vertaald naar pixels. Deze scans laat ze door de computer willekeurig en automatisch stapelen, wat zorgt voor beelden zonder gekunstelde compositie. De vraag aan de kijker is nu: Kan een willekeurige hoeveelheid pixels als beeld functioneren? Deze tendens van beeldmanipulatie of deconstructie is niet nieuw; het bevragen van de intrinsieke waarheid van een fotografisch beeld is al zo oud als de fotografie zelf. In soortgelijke vorm was dit vijf jaar geleden ook te zien in de eerste tentoonstelling in deze reeks. De aandacht voor sociale media en internet verbaast me niet gezien het dagelijks leven, ook dat van kunstenaars, er tegenwoordig sterk door wordt beïnvloed. Deze thematiek is, al dan niet toevallig, dan ook volledig op zijn plek in deze tentoonstelling die een stand van zaken geeft van de fotografie van nu.

Hoewel ik sceptisch was over de opzet van de tentoonstelling vind ik Quickscan NL #02 een heel uitgebalanceerd geheel. De werken zijn ruimtelijk gepresenteerd, zodat je je per kunstenaar of collectief kan focussen op een eigen interpretatie van fotografie. De gemene delers die ik uit de werken haal zijn echter niet uitgelicht door de tentoonstellingsmakers; het is voor iedere bezoeker dan ook mogelijk om eigen roden draden te ontdekken. Deze gemeenschappelijke ideeën zorgen voor een natuurlijke samenhang in de presentatie en bieden de mogelijkheid tot vergelijken. Wat uit de tentoonstelling voor mij niet duidelijk wordt, is waar de tentoonstellingsmakers de ‘vernieuwing’ zien. Volgens de website van het Nederlands Fotomuseum is er voor werk gekozen dat in de meeste
gevallen niet eerder in Nederland is getoond en niet ouder is dan twee jaar. De presentatie geeft een doorsnede van wat er nu speelt in de fotografie in Nederland, maar waarin dit zich onderscheidt van de tendensen van vijf jaar geleden wordt niet duidelijk. Quickscan NL #02 geeft een prettig overzicht van verrassende fotografie, maar het begrip vernieuwing blijft ook na het zien van de presentatie breed en nogal vaag.