Een vriendschappelijke wedstrijd

Merle Smeets

Laten we een balletje opgooien over interactie. Gedachten uitwisselen, ideeën heen en weer over de tafel. Ping pong. Met ‘transACTION’ als het thema van de nieuwste Sonsbeek tentoonstelling in Arnhem, lijkt de pingpongtafel een passende metafoor. De Filipijnse kunstenaar Louie Cordero zette er zelfs een aantal neer in park Sonsbeek, waar de tentoonstelling sinds 1949 op onregelmatige basis plaatsvindt. Cordero’s pingpongtafels zijn geïnspireerd op het levendige straatbeeld van Manilla en hebben dezelfde felle kleuren en bijzondere vormen als de tekeningen die daar de vele stadsbussen sieren. Hier tussen het kalme groen van het park, vormen ze een opvallende uitnodiging voor bezoekers om elkaar op een speelse manier te ontmoeten. Dat is in ieder geval de inzet van het Indonesische curatorencollectief Ruangrupa met deze editie van Sonsbeek: het creëren van een minisamenleving waarin ontmoetingen tussen mensen en hun verhalen centraal staan.

Cordero’s werk kent een opmerkelijke overeenkomst met de serie chromen pingpongtafels die de Thaise kunstenaar Rirkrit Tiravanija en het Stedelijk Museum deze maand op het Museumplein in Amsterdam installeerde onder de noemer Tomorrow is the Question. Tiravanija maakte in de jaren negentig furore met zijn installatie-performances waarin hij curry kookte voor zijn publiek. Gezamenlijk eten werd door hem ingezet als middel om mensen met elkaar te verbinden. Zijn werken richten zich op sociale interactie en zijn door criticus Nicolas Bourriaud vaak genoemd als exemplarisch voor wat hij aanduidt als ‘relational aesthetics’.

De jaren negentig lijken niet ver weg in het Sonsbeek van nu. Eten als middel om mensen te verbinden inspireerde ook de Arnhemse kunstenaar Alphons ter Avest voor het Bakehouse dat hij aan de rand van het park plaatste: een zorgvuldig vormgegeven open structuur van hout met daarin een bakkersoven. Iedere zaterdag wordt hier samen brood gebakken, waarbij er afwisselend Turkse broden, Nederlandse bolletjes of Italiaanse pizza’s uit de oven komen. Op deze manier hoopt Ter Avest verschillende culturen in Arnhem samen te brengen. De haast kinderlijke eenvoud van zijn concept maakt het Bakehouse erg toegankelijk, maar het werk neigt daardoor ook naar een al te sterke simplificering van culturele verschillen en overeenkomsten.

De Indonesische Eko Prawoto geeft het publiek meer de vrije hand. Hij voorziet slechts in een locatie waar activiteiten kunnen worden georganiseerd. Zijn Bamburst bouwde hij volledig uit bamboe en vormt een haast levensgrote open en geabstraheerde replica van de gesloten stenen Sonsbeek Stadsvilla. Bamboe is in Indonesië een veelgebruikt bouwmateriaal: net zo hard als beton en even sterk als staal, maar zeer duurzaam. Met zijn keuze voor dit materiaal initieert Prawoto een voorzichtige dialoog tussen het landschap in Arnhem en dat in Indonesië, tussen de Nederlandse en Indonesische cultuur. Belangrijker is echter de rol van Bamburst als experimentele ontmoetingsplaats, waarvan het succes volledig afhankelijk is van het initiatief van bezoekers zelf.

Wellicht kan het initiëren van ontmoetingen en gesprekken tussen mensen als een doel op zich worden beschouwd; het creëren van een minisamenleving zoals Ruangrupa dat voor ogen heeft. Het is een benadering die zijn wortels niet alleen heeft in de Indonesische cultuur, maar ook in werken zoals die van Rirkrit Tiravanija. Maar hoewel Tiravanija wordt geroemd om zijn sociale interactieve performances, is een veel gehoorde kritiek op zijn werk ook dat de nadruk teveel is gericht op het harmonieus samenkomen van gelijkgestemden. Onderlinge verhoudingen en kwesties rondom identiteit worden daarbij niet op kritische wijze onder de loep genomen. Tiravanija’s werken lijken vooral gericht op plezier en vrijetijdsbesteding. Het samenbrengen van mensen, de letterlijke ‘transACTION’ is voor hem genoeg, iets waar een groot deel van de kunstenaars in Sonsbeek ’16 zich bij aan lijkt te willen sluiten.

Hoewel de vrijblijvendheid van Sonsbeek ’16 deze editie van de tentoonstelling misschien wel tot de meest toegankelijke tot nu toe maakt, klinkt op sommige plekken gelukkig ook nog een kritischer geluid. Zoals in VVest Life van het Berlijnse collectief KUNSTrePUBLIK, dat de vurige retoriek en gescandeerde leuzen van voetbalsupporters inzet om vragen op te roepen over integratie en solidariteitsvraagstukken in Europa. Of in de reizende Aboriginal Embassy van Richard Bell, waar het publiek wordt uitgenodigd deel te nemen aan discussies over verdeeldheid en ongelijkheid, kolonisatie en racisme; vragen die niet alleen betrekking hebben op de positie van Aboriginals in Australië, maar ook onontkoombaar zijn wanneer een curatorencollectief uit Indonesië een tentoonstelling als Sonsbeek maakt in Nederland. Dankzij de kritische posities die enkele van de kunstenaars in Park Sonsbeek innemen, wordt duidelijk dat waar mensen samenkomen en zich met elkaar verbinden ook altijd buitenstaanders zijn. Dat soms de uitwisseling over de pingpongtafel een wedstrijd is, en de deelnemers niet altijd gelijk.

Louie Cordero, THE HAPPY CAMPER PONG (2016). Foto: courtesy Sonsbeek '16
Eko Prawoto, BAMBURST (2016). Foto: Maurice Boyer
Alphons ter Avest, BAKEHOUSE (2016). Foto: Maurice Boyer
KUNSTrePUBLIK, VVESTLIFE (2016). Foto: Maurice Boyer