In welke mate kan culturele bagage meeverhuizen van het ene naar het andere land? En wat voor effect heeft dit op de reeds aanwezige identiteit? Waar ontstaan combinaties van identiteiten en wat kan je daaruit afleiden? Beeldend kunstenaar Berend Strik en architect Matthijs Bouw gingen met het Fonds BKVB op reis naar India en kwamen terug met deze vraagstellingen. Tot welke creatieve oplossingen kunnen een beeldend kunstenaar en een architect komen voor dergelijke enorme problematiek? Als grote afwezige op de presentatie zelf, toog ik naar het atelier van Berend Strik om aldaar te praten over zijn conclusies en ideeën over culturele identiteit, diversiteit en integratie.
Als reactie op onze reis in India zijn we in Londen gaan kijken. In India konden we niet echt veel onderzoek doen naar nieuwe of veranderde stedelijke condities, omdat de reis niet zo ingericht was. We wilden het onderwerp zo vervormen dat het ook raakvlakken had met Nederland. En toen dachten we: we gaan kijken hoe Indiase mensen in Londen wonen. Wat gebeurt er nou eigenlijk met mensen die echt van omgeving en van land veranderen? In Londen leidde de beroemde kunstenaar Anish Kapoor hen rond in de Indiase wijk Southall. Aldaar zagen Strik en Bouw een hele ‘gewone' wijk: de wijk zag er heel Londens uit, alleen aan kleine details kon je zien dat je in een Indiase wijk was. Kapoor wees hen erop dat kleinschaligheid van belang kan zijn voor mensen van een niet-dominante cultuur. Hierdoor blijven deze zich betrokken voelen bij hun eigen buurt, waardoor een wijk ook minder snel zal verloederen.
In de Londense/Indiase wijk vonden de kunstenaar en de architect wat ze later ook bij een muziekgroep als de Asian Dubfoundation terugzagen: een losse uitwisseling van uitingen van de dominante en niet-dominante cultuur. Asian Dubfoundation is een bandje, bestaande uit jonge Indiase mensen die in aanraking zijn gekomen met de Engelse popcultuur en nu Indiase hiphop maken. Het gekke is dat je bij die jonge mensen ziet dat ze op een hele losse manier met al die verschillende dingen weten om te gaan. En gewoon dat gebruiken, wat ze willen gebruiken, wat dan heel goed werkt. Door een inventieve en open omgang met de eigen, oorspronkelijke cultuur en de nieuwe omgeving ontstaat er een nieuwe gemengde cultuur, die zich kan blijven ontwikkelen. Hannah Belliot, wethouder cultuur Amsterdam, maakte ook deel uit van de presentatie van 24 maart. Zij probeert ook interactie tussen culturen te bewerkstelligen door middel van behoud en, wederzijdse, uitwisseling van culturele uitingen en stijlvormen. Strik: Hannah Belliot probeert op een veel lossere manier met verschillende culturele identiteiten om te gaan, door die op een of andere manier in elkaar te schuiven. Zij had bijvoorbeeld het plan om Turkse kinderen te onderwijzen in de zeventiende-eeuwse schilderkunst. In die tijd maakt men reizen door Aziatische en Oosterse landen, en dat is ook terug te zien in sommige schilderijen. Men kende die Oosterse elementen dus ook al hier in Nederland. Deze losse manier van denken is nodig om tot een volledige integratie te komen, aldus de kunstenaar.
In Londen zag je dat mensen eigenlijk heel vrij omgaan met hun oorspronkelijke identiteit. En men heel inventief omgaat met de nieuwe situatie. Zoiets zou je eigenlijk mee moeten nemen naar het ontwikkelen van een stad. Het heeft dus geen zin om te denken: ‘Je hebt de Marokkaan, de Turk en de Surinamers en de Hindoestanen en je hebt de dit en dit en dat'. Je moet goede voorzieningen organiseren. Vooral hele goede scholing. En dan voegen al die verschillende mensen zich daartoe. Als voorbeeld noemde Strik een (mislukt) project in Rotterdam, waarbij geprobeerd is de bestaande situatie aan te passen aan de nieuwkomers. Er is daar een hele Marokkaanse wijk ontwikkeld, met specifieke Marokkaanse voorzieningen. Dat zijn dure huizen geworden, waar nu alleen maar yuppen wonen. Het heeft geen zin om het op die manier te forceren. Je moet het simpel houden.
Dit bleek ook uit een onderzoek dat Hannah Belliot in de Bijlmer had gedaan, waarbij mensen uit uiteenlopende culturen samen met architecten hun eigen huizen mochten ontwerpen. De meeste mensen kwamen uiteindelijk uit op oer-Hollandse ontwerpen. Er bestaat niet zoiets als een statische identiteit, dat is een witte fantasie, betoogde Donald Dansik (Professor bouwkunde) tijdens de voordracht op 24 maart. Berend Strik concludeert dat de wisselwerking vanzelf ontstaat, door een uitwisseling van ideeën en stijlvormen. Beide partijen dienen zich inventief en open op te stellen. Uiteindelijk zal dan zowel de dominante als de niet-dominante cultuur zich in een nieuwe, aangepaste vorm verder ontwikkelen. Of deze uitkomst veel zal toevoegen aan de integratie problematiek is de vraag. Architect en kunstenaar hebben, tot nu toe, niet veel meer gedaan dan het trekken van persoonlijke conclusies. Maar het is wellicht een klein beginnetje voor verder (en zo mogelijk meer toegespitst) onderzoek.
Strik: Ik zit zelf wel eens te denken dat ik op een gegeven moment, in 2030, op m'n vingers getikt wordt. Dat men er niet meer zo van gediend is dat ik zo veel afbeeldingen in mijn werk gebruik. Ik fantaseer daar wel eens over. Of dat ik nog wel les mag geven op de academie, maar dat ik me dan rekenschap moet geven van het feit dat het merendeel van de studenten dan moslim is en zij niet met afbeeldingen dienen te werken. Ik heb daar wel wat mee.