Schilderkunst met of zonder pretentie

Judith de Bruijn
Micha Patiniott, SMALL PLANE (2007)

Een bekend gegeven: achteloos kauw je op de achterkant van een balpen en bij het eerstvolgende toiletbezoek moet je na een blik in de spiegel concluderen dat er her en der op je gezicht blauwe inktresten zijn achtergebleven. Dit moment, nog voor de ontdekking, is afgebeeld op het schilderij Bic smile van Micha Patiniott (1972). Een meisje zit nietsvermoedend met de achterkant van de o-zo-bekende balpen tegen haar mond. Slordige blauwe vlekken in haar mondhoeken getuigen van de kapot gekauwde vulling. Het schilderij is exemplarisch voor het nog jonge oeuvre van Patiniott waarvan nu, onder de titel Curiously human, een overzicht te zien is in het Stedelijk Museum Schiedam.

Patiniott schildert, naar eigen zeggen, ‘onspectaculaire’ onderwerpen, die hij, ondanks hun alledaagsheid, bijzonder of eigenaardig vindt. Zoals in het schilderij Small plane, waarop een hond te zien is met twee lange oren helemaal uitgestrekt, alsof het de vleugels van een vliegtuig zijn. Of het schilderij Minor key waarop een vleugel is afgebeeld die slechts uit drie enorme pianotoetsen bestaat. Vaak vergroot Patiniott het eigenaardige aspect uit en lijkt zijn verbeelding even met hem op de loop te gaan. Heel even maar, want zijn schilderijen verworden nooit tot een grotesk, uitbundig of écht absurd tafereel. Zijn werkwijze levert slechts merkwaardige beelden op, waarbij je even gniffelt als je door de museumzaal loopt. Maar meer dan dat gebeurt er niet.

Uit zijn werk spreekt dat hoe lullig of alledaags het onderwerp ook is, dit alle recht heeft afgebeeld te worden op doek. Bij het bekijken van een aantal werken kan je je afvragen of Patiniott de schilderkunst wel zo serieus neemt. Het schilderij Stacked is een hedendaagse uitvoering van een portret van een jongeman, zoals we die kennen uit de zeventiende eeuw. Maar in plaats van witte stof, doen nu vier doorboorde schildersdoeken dienst als kraag. En ook de manchetten bestaan hieruit. Op het schilderij Severed balanceert het hoofd van een geportretteerde vrouw op het randje van het schildersdoek dat haar hoofd van haar nek scheidt. Op Woodgrin is een klassieke buste te zien waarop de geportretteerde een mes in zijn mond houdt, waarmee de suggestie gewekt wordt dat de mond gebeeldhouwd is door deze simpele daad van het beeld zelf. Door dergelijke verwijzingen wordt je als beschouwer heen en weer geslingerd: kijk ik nu naar schilderkunst mét of zonder pretenties?

Misschien onderzoekt Patiniott dat zelf ook wel. In zijn queeste lijkt hij steun te ontlenen aan kunstenaars die hem voorgingen. In de catalogus die bij de tentoonstelling verscheen wordt verwezen naar Friedrich, Klimt en Velázquez. Maar mijns inziens vindt hij de meeste verankering bij Philip Guston, naar wie hij een aantal keer een formele verwijzing maakt. Zoals op het werk Ghost pudding, waarin een handje uit een pudding komt en op de tafel een witte servet staat dat doet denken aan de Ku Klux Klan mutsen die de figuratieve schilderijen van Guston bevolken. Of het Two fingers writing, waarop een pen tussen twee vingers geklemd is alsof het een sigaret is. Daarmee is het een overduidelijke verwijzing naar de smoking hands die veelvuldig aanwezig zijn in het werk van Guston. Slordig geschilderd, met de contourlijnen die kenmerkend zijn voor de Amerikaan.

Het zou niet vreemd zijn als Patiniott verwijst naar deze meester van de figuratieve kunst die in de late jaren zestig, na een lange tijd abstract werk te hebben gemaakt, de moedige stap maakte naar de figuratie. Ook hij maakte het alledaagse tot onderwerp van zijn schilderkunst, met een humoristische ondertoon en een cartooneske stijl. Waar bij het bekijken van de schilderijen van Guston na wat gegniffel ook altijd een wrang onderbuikgevoel blijft hangen, voert bij Patiniott het lichtzinnige de boventoon. En die lichtzinnigheid overtuigt niet, die heeft een sterker schilderkunstig statement nodig dan Patiniott nu biedt.

UNISONO 22: MICHA PATINIOTT. CURIOUSLY HUMAN
Micha Patiniott

t/m 3 oktober
Stedelijk Museum Schiedam
Hoogstraat 112-114, Schiedam

Micha Patiniott, BIC SMILE NO. 2 (2009)
Micha Patiniott, GHOST PUDDING (2008)