In 2014 schreef kunstenaar Constant Dullaart het manifest Balconism, waarin hij de buitenruimte van het balkon gebruikt als een metafoor voor het vervagen van de grenzen tussen de publieke en private ruimte op het internet. Het balkon wordt beschouwd als onderdeel van de privésfeer, terwijl het tevens een publieke ruimte is, geschikt om anderen te bekijken, maar ook om bekeken te worden. Net als op het balkon kies je er op het internet meestal voor om gezien te worden. Sociale media platforms zoals Instagram of Facebook spelen daar op in en bieden ons een semipublieke ruimte in ruil voor onze data, waar zij uiteraard een commercieel belang in hebben.
In een interview licht Dullaart zijn manifest verder toe. Volgens hem staan we op het balkon van een nieuw tijdperk; we kunnen deze nieuwe omgeving nog niet echt betreden, dus we bekijken en ervaren haar vanaf een balkon: ‘The simplest way to explain it is that we are not on the threshold of a new era, but we are on the balcony of a new era. We can’t really enter this new environment. For me, there’s a rich confusion between public and private space. We walk around and can’t differentiate; our movement is recorded by CCTV cameras. We don’t even know if the camera works, or if the camera is operated by a public or private organisation.’
In de huidige situatie, waarin iedereen zoveel mogelijk thuis moet blijven, moest ik weer aan Dullaart’s balkon denken. Het balkon lijkt anno 2020 niet alleen een metafoor voor de vermenging van publiek en privaat online, maar is voor velen, naast het internet, letterlijk dé opening naar de buitenwereld. Op het balkon lezen we boeken, klappen we voor zorgmedewerkers, doen we yoga, drinken we een borrel en bekijken we de buitenwereld. Vanaf ons digitale balkon houden we contact met vrienden, blijven we op de hoogte van het nieuws en bezoeken we online tentoonstellingen.
Een van de eerste tentoonstellingen die online haar deuren opende als reactie op de wereldwijde ‘coronacrisis’ was Well Now WTF?. Well Now WTF? is samengesteld door kunstenaar en curator Faith Holland, digitaal antropoloog, strateeg en curator Wade Wallerstein en kunstenaar Lorna Mills. Met de opening op 4 april omvatte de tentoonstelling digitaal werk van 80 kunstenaars. Dit werd op 2 mei aangevuld met andere werken van meer dan 25 internationale kunstenaars. Naar mijn idee is Well Now WTF? een goed voorbeeld van de snelheid waarmee internetkunstenaars kunnen inspelen op de huidige situatie.
Toen musea en presentatie instellingen hun deuren moesten sluiten, zochten zij naar manieren om met hun publiek in contact te blijven. Door middel van virtuele tours, livestreams, Instagram posts en heel veel andere vormen van digitale communicatie wordt getracht het publiek te voorzien van bijzondere verhalen en objecten. Terwijl musea – soms krampachtig – gebruik maken van digitale middelen om een vertaalslag van het fysieke museum met fysieke kunstwerken naar online publiek te maken, zijn de werken in Well Now WTF? gemaakt voor het internet. In hun virtuele omgeving komen ze dan ook het best tot hun recht. In traditionele musea en presentatie instellingen daarentegen, ligt de nadruk veelal op het unieke, fysieke object en staat de lichamelijke ervaring daarvan vaak centraal. Het is logisch en misschien ook nodig dat instellingen ‘in corona-tijd’ online een museale ervaring proberen te creëren. Dat dit niet altijd even geslaagd is, komt omdat een virtuele ervaring nu eenmaal wezenlijk verschilt van een fysieke ervaring.
Veel werken in de tentoonstelling Well Now WTF? grijpen terug op een soort internetnostalgie uit de jaren 90 en de jaren nul, een tijd waarin de mogelijkheden van het internet eindeloos leken en globale democratisering de volgende stap beloofde te zijn. In de jaren 2010-2020 is het internet echter vooral de ruimte geworden van bedrijven die monopolieposities ambiëren. Zij krijgen hierin vrij baan, omdat goede regelgeving omtrent onder andere privacy vaak nog steeds ontbreekt.
Voor de tentoonstelling is gekozen voor YouTube video’s en ‘gifjes’ als het format voor alle werken. Een gif is een digitaal bestandsformaat dat staat voor graphics interchange format en in 1987 werd geïntroduceerd door het Amerikaanse bedrijf CompuServe. Dankzij de eenvoud van het bestandsformaat zijn gifs nog altijd toepasbaar op verschillende platforms en besturingssystemen, en zijn ze onderdeel geworden van een universele taal die overal ter wereld gebruikt en begrepen wordt. Het ‘gifje’ kent een rijke traditie binnen de internet/mediakunst. Zo maakte Olia Lialina al in 1996 het bekende internetkunstwerk My Boyfriend Came Back From The War, een website opgebouwd uit zwart-witte pagina’s, HTML-frames en gifs. Een ander werk van Lialina, Summer (2013), is een animatie van de kunstenaar op een schommel. Elk frame van de animatie wordt afgespeeld vanaf een andere website terwijl de browser wordt omgeleid van de ene naar de andere server. Hierdoor ontstaat een geanimeerde gif van een schommelende Lialina. Een jaar nadat de website My Boyfriend Came Back From The War werd gelanceerd, presenteerde het net art collectief MTAARR de Simple Net Art Diagram, een gif dat de conceptualisering van net art illustreert. Tegenwoordig zijn gifs niet meer weg te denken van internet en sociale media, het is een tool geworden voor mensen om zichzelf uit te drukken.
Well Now WTF? is verdeeld in negen verschillende pagina’s: The Clean Room, Bed of Nails, Stay Home and Masturbate, Clusterfuck Closet, Pants Optional, So Sad Because The Art Fairs Were Cancelled, Wash Your Fucking Hands, In These Indoor Times, Burn it Down, Deep Dark Germ Corner, Kiss Me I’m Asymptomatic en Zoom Link Plz. De titels van de pagina’s verwijzen, met een knipoog, naar zowel internetcultuur als naar het absurdisme en surrealisme van de coronacrisis. De geselecteerde werken, in de vorm van gif of YouTube-video, zijn grotendeels associatief ondergebracht in de verschillende thematische pagina’s en verschillen onderling sterk in beeltenis en thema. Sommige zijn grappig of poëtisch, andere zijn meer politiek geëngageerd, bizar of vervreemdend. Een aantal werken biedt juist troost of bevestiging. Wat alle werken gemeen hebben is dat ze zowel refereren aan de veelheid van informatie en beelden op het internet als daar tegelijkertijd gebruik van maken.
Ellen.Gif maakte een opbeurende gif met een berglandschap, waarin pixelige watervallen eindeloos naar beneden stromen, omringd door boodschappen die regelrecht van een wenskaart lijken te komen. Op de gif van Stacie Ant is een kauwgomkauwende vrouw afgebeeld met glanzende lippen, perfecte gladde huid, grote oorbellen en neon-kleurige oogschaduw. Zoals in veel van Ants werken staat hier zowel de kritiek op de male gaze als de verwijzing naar de manier waarop vrouwen worden afgebeeld in de virtuele wereld centraal. Het werk van Faith Holland, die als curator zelf ook een bijdrage leverde aan de tentoonstelling, lijkt een kunsthistorische verwijzing naar de video Washing Hands Abnormal (1996) van Bruce Nauman. Net als in Naumans video vergroot Holland een alledaags ritueel – inmiddels belangrijker dan ooit in de strijd tegen het virus – tot een bijna hypnotiserende bezigheid.
Op de bijbehorende YouTube playlist van Well Now WTF? zijn 38 videowerken verzameld, zonder thematische indeling. Het afspelen van de geselecteerde werken voelt als het lezen van een dadaïstisch gedicht; de mix tussen found footage en videokunst is steeds weer verrassend en kent vele onverwachte wendingen. In Excerpts from Machine Unlearning verwijst Erin Gee naar de enorme hoeveelheid aan ASMR (Autonomous Sensory Meridian Response) video’s op YouTube waarin subtiele geluiden zoals fluisteren centraal staan. Al fluisterend speelt Gee een science fiction scenario waarin ze de rol van expert aanneemt, terwijl ze uitleg geeft over het inbrengen van een microchip onder de huid. Jeremy Bailey verwijst tevens naar YouTube-cultuur in zijn video DeepBeing.zip, waarin hij op humoristische wijze kritiek levert op YouTubers, influencers en de manier waarop we met technologie omgaan. In E-Z Kryptobuild (Promo and Backstage)fantaseert Alice Bucknell over een post-apocalyptisch scenario, waarin de elite kan investeren in luxueus vastgoed en reddingsboten door middel van blockchain, om zich in stijl voor te bereiden op het einde der tijden.
In een essay op de website licht curator Wade Wallerstein de achterliggende gedachte van de tentoonstelling toe. De deelnemende kunstenaars en curatoren zeggen geen antwoord te bieden op de huidige crisis, maar gebruik te maken van de ruimte en aanwezigheid van mensen op het internet op dit moment:
‘Well Now WTF? No one has the answer, but everyone is online. Folks who have been silent for years are suddenly active, engaged, and ready to dive head first into the virtual fray. It is clearly apparent that we need a public space to come together like we haven’t used in a long time […] Well Now WTF? was born out of this vital need to reinvigorate the online communities of the digital art worlds.’
De mondiale coronacrisis heeft een hernieuwde interesse in en waardering voor internetkunst teweeg gebracht, en wijst het internet aan als noodzakelijke ruimte voor verbinding en connectiviteit. Well Now WTF? is zeer geslaagd in het creëren van een zichtbaar internationaal platform voor samenkomst en vrije ruimte voor internetkunst. Het is een manier voor kunstenaars, curatoren en liefhebbers van (media)kunst wereldwijd om te reageren op de huidige crisis en na te denken over de impact ervan op de beeldende kunst. De online tentoonstelling ademt nostalgie en grijpt met succes terug op het gevoel van verbondenheid in de periode toen het internet werd gedomineerd door internetkunst communities, surf clubs en mailing lists. Door deels te blijven hangen in nostalgie slaagt Well Now WTF? er als platform niet helemaal in om een kritisch standpunt in te nemen, ondanks dat een deel van de geselecteerde werken dat wel doet. Door terug te grijpen op een tijd waarin het internet democratisch leek te worden, lijkt de tentoonstelling zich niet altijd te verhouden tot het nu. In hoeverre blijven nostalgische waarden overeind op het zowel publieke als private digitale balkon, in een tijdperk van algoritmische controle, data kapitalisatie, privacy vraagstukken en surveillance? De coronacrisis maakt duidelijk dat er behoefte is aan een semi-publieke ruimte die niet wordt gereguleerd door grote bedrijven. Well Now WTF? doet een moedige poging om deze ruimte terug te claimen.
Manique Hendricks is kunsthistorica en werkt als zelfstandig curator, onderzoeker en schrijver. Daarnaast is ze werkzaam als junior conservator bij mediakunst instituut LIMA.
